Του Βαγγέλη Δημητρίου
Στις 23/8/2021 δημοσιεύτηκε η διακήρυξη για την εκτέλεση μιας σειράς έργων στη λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου-Αιτωλικού με τίτλο «ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΗΣ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ Ν/Δ ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ» και με προϋπολογισμό 15.967.741,93 Ευρώ χωρίς ΦΠΑ.
Η προσπάθεια για την ένταξη και χρηματοδότηση των έργων αυτών ξεκίνησε στις αρχές του 2000. Ο σχεδιασμός των έργων αυτών στηρίχτηκε σε μελέτη που εκπονήθηκε από τον Γεωλόγο καθηγητή Αντώνη Ψιλοβίκο και τον Ιχθυολόγο καθηγητή Παναγιώτη Οικονομίδη, αμφότεροι προερχόμενοι από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Αμφότεροι δεν είναι πια στην ζωή. Τιμώντας την μνήμη τους, καθώς και την συμβολή που είχαν στην τεκμηρίωση της ανάγκης των έργων αυτών και την ζωτική σημασία τους για την λιμνοθάλασσα δημοσιεύω το παρακάτω άρθρο μου, που είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα Αιχμή.
Μία αναδρομή στην ιστορία των παρεμβάσεων στο σύμπλεγμα των λιμνοθαλασσών Μεσολογγίου Αιτωλικού
Μάρτιος 2005
Έχει επικρατήσει σαν σύνθημα και συχνά αναφέρεται ότι, για την αξιοποίηση της λιμνοθάλασσας έχουν δοθεί και δίνονται τεράστια ποσά. Πρόκειται για μύθο που στηρίζεται σε ουσιαστική άγνοια. Για να στηριχθεί ο μύθος αυτός αθροίζονται αυθαίρετα σε ένα σύνολο που – τι ειρωνεία- ονομάζεται «αξιοποίησης» τα λεφτά που δόθηκαν στο παρελθόν για έργα αποξήρανσης της λιμνοθάλασσας με τα λεφτά που αφορούν πιο σύγχρονα έργα για την προστασία και ανάδειξη της.
Η πραγματικότητα είναι ότι, τα λεφτά για την αποκατάσταση που έχουν δοθεί αντιπροσωπεύουν ένα ελάχιστο ποσοστό σε σχέση με το κόστος και τον όγκο των έργων που σχεδιάστηκαν με προσδιορισμένο στόχο την αποξήρανση στηριγμένο σε σχέδιο με τίτλο «Αξιοποίηση του Κάτω Αχελώου», που εκπονήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 50 και υλοποιήθηκαν κυρίως την περίοδο της δικτατορίας το 1970.
Ποιο σχέδιο υλοποιήθηκε το 1970
Το 1954 εκπονήθηκε από Αμερικανική εταιρεία Knappen-Tippets-Abbot στα πλαίσια του σχεδίου Marsal ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα παρεμβάσεων για την αποξήρανση όλου του υγροτόπου και την μετατροπή του σε καλλιεργούμενες εκτάσεις. Ο συνολικός προϋπολογισμός των έργων ήταν – με τιμές της εποχής – 704.000.000 δρχ., που αντιστοιχούν σε σταθερές τιμές 2005 σε 62.000.000.000 δρχ, δηλαδή σε 183.596.940 €.
Η βασική ιδέα των έργων ήταν η μετατροπή της Κεντρικής λιμνοθάλασσας και της λιμνοθάλασσας της Κλείσοβας σε καλλιεργούμενη πεδιάδα με την πλήρη απομόνωσή τους από την θάλασσα με ανάχωμα, και η διατήρηση μόνο της λιμνοθάλασσας του Αιτωλικού που εξαιτίας του βάθους της δεν θα μπορούσε φυσικά να αποξηρανθεί και η οποία θα παροχέτευε τα νερά της μέσω του διαύλου Μεσολογγίου Αιτωλικού στο λιμάνι του Μεσολογγίου. Αυτή ήταν και η μόνη σκοπιμότητα κατασκευής του διαύλου Μεσολογγίου Αιτωλικού το 1970 και ο οποίος σήμερα με εκτελούμενο έργο καταργείται.
Ένα μεγάλο τμήμα των έργων που σχεδιάστηκαν το 1954 υλοποιήθηκε στη διάρκεια της δικτατορίας την περίοδο 1970-1973 από την εταιρεία ΕΔΟΚ ΕΤΕΡ και είχε σαν αποτέλεσμα, εκτός των άλλων, να περιορισθεί η λιμνοθάλασσα στο 59% της συνολικής της έκτασης δηλαδή στα 131.500 στρ. από τα 220.000 στρ. που ήταν αρχικά.
Από τις χερσαίες εκτάσεις που προέκυψαν ένα μικρό τμήμα έγινε καλλιεργούμενο ενώ οι υπόλοιπες μετατράπηκαν σε χέρσα, σκουπιδότοπους αλίπεδα και χώροι καταπάτησης και αυθαίρετης δόμησης.
Τα κυριότερα έργα ήταν τα ακόλουθα:
Κατασκευάστηκαν αναχώματα που διαχώρισαν υδάτινα τμήματα και διαμόρφωσαν τις σημερινές έξι (6) λιμνοθάλασσες και το δίαυλο Μεσολογγίου-Αιτωλικού.
Απομονώθηκαν απολύτως ή σχετικά, μεγάλες εκτάσεις που κάποιες από αυτές αποξηράνθηκαν πλήρως και κάποιες μερικώς. Τέτοιες εκτάσεις που απομονώθηκαν απόλυτα είναι περιοχές της Κλείσοβας ανατολικά της λιμνοθαλάσσιας έκτασης της Πλώσταινας στις παρυφές του Μεσολογγίου και της Θολής στα Δυτικά..
Διαμορφώθηκαν οι επίσημες χωματερές του Δήμου Μεσολογγίου και της τότε Κοινότητας Νεοχωρίου, σημερινού Δήμου Οινιάδων σε περιοχές επί του αιγιαλού και εντός της υδάτινης λιμνοθαλάσσιας έκτασης.
Κατασκευάστηκε ένα εκτεταμένο αρδευτικό και αποστραγγιστικό δίκτυο που ξεκινάει από τη λίμνη Λυσιμαχεία και καταλήγει σε 7 αντλιοστάσια που εκβάλουν σε διάφορα σημεία εντός του συμπλέγματος των λιμνοθαλασσών συνολικής δυναμικότητας 299.420μ3/ώρα σε κατάσταση πλήρους λειτουργίας.
Χαρακτηριστικά και για να γίνει αντιληπτή η κλίμακα της επίδρασης, ο Αχελώος έχει στην διάρκεια του έτους μέση παροχή 285.388 μ3/ώρα και εκβάλλει την θάλασσα και όχι όπως τα αντλιοστάσια σημειακά στα κλειστά οικοσυστήματα της λιμνοθάλασσας.
Κατασκευάστηκαν τα αποχετευτικά δίκτυα των πόλεων Μεσολογγίου και Αιτωλικού, που διοχέτευαν τα αστικά λήμματα σε συγκεκριμένα σημεία εντός της λιμνοθάλασσας.
Διαμορφώθηκαν και αναπτύχθηκαν οι δύο αλυκές της περιοχής. Στην Κλείσοβα λειτουργούν δύο αντλητικά συστήματα των αλυκών που αντλούν συνολικά ποσότητες νερού που φτάνουν κατά τους 5 μήνες της παραγωγής 8.520.000 μ3.
Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι, αν τα αντλιοστάσια αυτά απομακρύνονταν, όπως πρότειναν ακόμα και πρόσφατα κάποιες μελέτες και το νερό αυτό δεν αντλείται ώστε να εισέρχονται αντίστοιχες υδάτινες μάζες από την θάλασσα, η Κλείσοβα με την σύγχρονη μορφή της θα μετατραπεί από τον πρώτο μήνα του καλοκαιριού σε υπεράλμυρη νεκρή ουσιαστικά για τα ψάρια ζώνη.
Mια βασική ιδέα των έργων αποξήρανσης που σχεδιάστηκαν στην δεκαετία του ’50 δηλαδή το κλείσιμο με ανάχωμα του μετώπου της κεντρικής λιμνοθάλασσας που ευτυχώς δεν υλοποιήθηκε «έζησε μέχρι το 1983» και περιλαμβανόταν ως έργο ανάπτυξης της ιχθυοπαραγωγής στην μελέτη Δοξιάδη και αφορούσε τα έργα ΜΟΠ της περιόδου εκείνης.
Παρεμβάσεις αποκατάστασης του συστήματος
Οι σημαντικότερες παρεμβάσεις που έγιναν από την δεκαετία του ’90 και μετά και αφορούν την κατά το δυνατό άρση των επιπτώσεων από τα έργα της περιόδου 1970 είναι:
α. η άρση του δρόμου που διαμόρφωσε τον δίαυλο Μεσολογγίου-Αιτωλικού και απελευθέρωση της κυκλοφορίας του νερού από την Κεντρική λιμνοθάλασσα προς την ανατολική γέφυρα εισόδου νερών προς την λιμνοθάλασσα Αιτωλικού (2004-2005)
β. η επέκταση των ανατολικών και δυτικών γεφυριών Αιτωλικού και άρα η διάνοιξη της εισόδου των νερών στην λιμνοθάλασσα του Αιτωλικού (1992 και 2005)
γ. η εκσκαφή υφαλαύλακα διευκόλυνσης κυκλοφορίας των νερών στα δυτικά γεφύρια Αιτωλικού (1993)
δ. η άρση αναχωμάτων στην Κλείσοβα (2005)
ε. Απομάκρυνση του συνόλου των επίσημων χωματερών από την περιοχή της λιμνοθάλασσας.
Από το 1980 έως και σήμερα γίνονται παρεμβάσεις που αφορούν την βελτίωση της λειτουργίας των Βιολογικών Καθαρισμών Μεσολογγίου και Αιτωλικού, που καταλήγουν στην λιμνοθάλασσα.
Από το σύνολο των έργων που εκτελούνται δεν έχει θιγεί ακόμα ουσιαστικά η αντιμετώπιση της επίδρασης των αποστραγγιστικών αντλιοστασίων και η αποκοπή των δυτικότερων τμημάτων της λιμνοθάλασσας έργα που πρέπει να μπούνε στην πορεία σε πρώτη προτεραιότητα όσο αφορά την αποκατάσταση του οικοσυστήματος.
Η αληθινή ιστορία είναι ότι, την σύγχρονη εικόνα της λιμνοθάλασσας την διαμόρφωσαν συνθλιπτικές επεμβάσεις καταστροφής της. Οι όποιες παρεμβάσεις γίνονται κυρίως από τη δεκαετία του ‘90 και μετά, αποσκοπούν στην άρση των επεμβάσεων που έγιναν στο οικοσύστημα τη δεκαετία του ’70.
Ο συνολικός προϋπολογισμός των έργων αποκατάστασης για διάστημα 20 ετών δεν ξεπερνά στο σύνολό του τα 11.000.000€, δηλαδή σε σχέση με την δαπάνη των έργων που υλοποιήθηκαν προηγουμένως φτάνει το 10%.
Εδώ θα πρέπει να προστεθούν και οι δευτερογενείς επιπτώσεις των έργων αποξήρανσης και οι φαινομενικά μικρές αλλά τεραστίου τελικά συνολικά όγκου επιβαρυντικών δράσεων κατοίκων της περιοχής σε βάρος του φυσικού περιβάλλοντος.
Ένα δεύτερο ιδιαίτερα σημαντικό θέμα αφορά το γεγονός ότι, ενώ οι παρεμβάσεις του 1970 στηρίχτηκαν σε ένα ολοκληρωμένο σχέδιο αποξήρανσης, μόνο τα τελευταία σχετικά χρόνια υπήρξαν κάποιες αξιόλογες μελέτες (ανάμεσα στον μεγάλο αριθμό μελετών που εκπονήθηκαν για την περιοχή), που φιλοδοξούσαν να διαμορφώσουν κάποιες ολοκληρωμένες παρεμβάσεις.
Σαν μια εκδίκηση της ιστορίας η μελέτη στην οποία στηρίζονται πολλές ιδέες για τα σύγχρονα έργα αποκατάστασης της λιμνοθάλασσας γνωστή σαν «μελέτη Ψιλοβίκου» έχει κατά σύμπτωση τίτλο όμοιο σχεδόν με την μελέτη του 1954 δηλαδή «Έρευνα εκτίμησης και διαχείρισης του υδατικού δυναμικού της λεκάνης του κάτω Αχελώου για την ανάπτυξη και την περιβαλλοντική αναβάθμιση του δέλτα των λ/θ του και του συνόλου της περιοχής»( ΑΠΘ 1997).
Από την μελέτη αυτή προέρχονται σε μεγάλο βαθμό τα ιστορικά στοιχεία του παρόντος κειμένου.
Στη φωτό πάνω: Χάρτης από το ενημερωτικό φυλλάδιο «Τα μεγάλα εγγειοβελτιωτικά έργα δια την αξιοποίησιν της περιοχής του Κάτω Αχελώου» Υπ. Συντονισμού έκδοση 1954
