Γράφει ο Θεόδωρος Μυλωνάς
Το Μεσολόγγι άρχισε να κατοικείται σύμφωνα με ιστορικά έγγραφα (ναυλοσύμφωνο του 1528) τέλος του 15ου ή αρχές του 16ου αιώνα. Επικρατούσα άποψη είναι ότι πρώτοι οικιστές ήταν Δαλματοί κουρσάροι. Το κίνητρο της εγκατάστασης ήταν η απέραντη λιμνοθάλασσα που τους παρείχε εύκολη τροφή με τα ψάρια αλλά και ιδανικές συνθήκες για συγκομιδή και εμπορία του αλατιού.
Στον επισυναπτόμενο χάρτη (Χ1), τμήμα ευρύτερου χάρτη από το βιβλίο του Γ. Κοκοσούλα με τίτλο ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ 1830-1990, που αναφέρεται στην περίοδο λίγο πριν το 1930 (χρονολογία έναρξης κατασκευής του διαύλου-καναλιού και του λιμανιού στο Μεσολόγγι) φαίνεται η θέση των Άσπρων Αλυκών Β.Δ. της πόλης στο δρόμο προς το Αιτωλικό.
Το αβαθές της περιοχής, η μεγάλη περιβάλλουσα έκταση και η αυξημένη αλατότητα του νερού δημιούργησαν σιγά-σιγά τις προϋποθέσεις επέκτασης της παραγωγής του αλατιού με διάφορα έργα (όπως παρουσιάζονται στον επισυναπτόμενο χάρτη Χ2, που αποτελεί απόσπασμα του χάρτη Μεσολογγίου της Γ.Υ.Σ.). Τα έργα αυτά, που έγιναν κυρίως κατά την δεκαετία του 1970, ήταν:
1) Για την προστασία της οριοθετημένης έκτασης των Αλυκών και για τον έλεγχο της ποσότητας και της ποιότητας του νερού που διευθύνονταν στα «τηγάνια» (συγκεκριμένα εδαφικά τεμάχια) για την παραγωγή του αλατιού, κατασκευάστηκαν στην ανατολική, νότια, και δυτική πλευρά (η βόρεια πλευρά ορίζονταν από τον Εθνικό δρόμο) χωμάτινοι φραγμοί με την υπόλοιπη λιμνοθάλασσα.
2) Για να έχει ο συγκεκριμένος όγκος νερού που κατέληγε στα «τηγάνια» τη μεγαλύτερη δυνατή αλατότητα, ώστε να απαιτείται λιγότερος χρόνος εξάτμισης του σε αυτά, δημιουργήθηκε μία τεράστια υδαταποθήκη-προθερμάστρα, νότια της πόλης του Μεσολογγίου, στην λιμνοθάλασσα της Κλείσοβας, δηλαδή ένας χώρος όπου δεν θα επιτρεπόταν καμιά εισροή είτε λυμάτων είτε όμβρίων από την πόλη παρά μόνο συμπλήρωση νέων ποσοτήτων ύδατος από την ανοιχτή θάλασσα του Πατραϊκού Κόλπου.
3) Δυτικά της πόλης του Μεσολογγίου ο χώρος του παλαιού διβαριού (ιχθυοτροφείου) της Πλώσταινας έκλεισε με χωμάτινο φραγμό ώστε να αποτελεί πλέον μια δευτερεύουσα προθερμάστρα.
4) Για την μεταφορά του νερού από την πρώτη προθερμάστρα της Κλείσοβας προς τα «τηγάνια» διανοίχθηκε ένα κλειστό κανάλι από ξένες εισροές, η λεγόμενη «συρμή».
5) Την περίοδο αυτή άλλαξε όψη ολόκληρη η πόλη. Όλα τα έργα υποδομής που έγιναν εξαρτήθηκαν απόλυτα από τους περιορισμούς που επέβαλαν τα έργα των προηγούμενων (2), (3) και (4) παραγράφων. Μαζί με τους δρόμους και τις πλατείες κατασκευάσθηκαν και τα δίκτυα ύδρευσης, ομβρίων και λυμάτων με τον βιολογικό καθαρισμό της πόλης. Για το δίκτυο ομβρίων εγκαταστάθηκαν και άρχισαν αμέσως να λειτουργούν τρία αντλιοστάσια στις θέσεις «Γηροκομείο», «Γήπεδο», και «Μοτίβο».
Το έτος 2005 ως Αγρονόμος Τοπογράφος Μηχανικός και υπεργολάβος του έργου της επέκτασης του σχεδίου της πόλης του Μεσολογγίου βόρεια των τειχών της παλαιάς πόλης στην περιοχή της Καλλονής, όπως φαίνεται στον επισυναπτόμενο χάρτη (Χ2), είχα την ευθύνη υλοποίησης της μελέτης κατασκευής.
Μελετώντας τα σχέδια διαπίστωσα ότι η υψομετρική μελέτη βασίστηκε καθ΄ολοκληρίαν στο υπάρχον αντλιοστάσιο που είχε κατασκευασθεί, στη θέση «Γηροκομείο». Παρ΄ ότι υπήρχε μεγάλη υψομετρική διαφορά από το βόρειο τμήμα της περιοχής πλησίον της παλαιάς Εθνικής οδού (φανάρια της Αγριλιάς με υψόμετρο 13.00 μ.) μέχρι το νοτιότερο άκρο στη θέση ΚΕΓΕ έξω από τον Κήπο των Ηρώων (με υψόμετρο 2.70 μ.), δεν προβλέπονταν, όπως επιβάλλεται από κάθε επιστημονική άποψη, πλέγμα των οριζοντίων και καθέτων δρόμων, που να παρουσιάζουν μια κλίση προς τη θάλασσα, ώστε η απορροή των ομβρίων να γίνεται με φυσική ροή, αλλά όλο το δίκτυο είχε προσαρμοστεί έτσι ώστε τα όμβρια να κατευθύνονται προς το αντλιοστάσιο του «Γηροκομείου».
Στην ερώτησή μου προς τον Δήμο αν θα μπορούσα να μελετήσω τροποποίηση της υψομετρικής μελέτης ώστε τα όμβρια της υπόψη περιοχής να διοχετεύονται σε αγωγούς κατευθείαν προς τη θάλασσα, δεδομένου ότι από την υψομετρική έρευνα που έκανα ήταν δυνατή αυτή η αλλαγή, χωρίς την χρήση του αντλιοστασίου «Γηροκομείο», η απάντηση ήταν πως υπάρχει σχετική σύμβαση με τις Αλυκές ΑΕ για να μην αλλοιώνεται το νερό από τα όμβρια στις δύο προθερμάστρες.
Σημειωτέον ότι μετά την τελική δόμηση στον χώρο αυτό της επέκτασης του σχεδίου της «Καλλονής» από την τσιμεντένια πλάκα που θα δημιουργηθεί στο μέλλον με την ολοκλήρωση των δρόμων –πεζοδρομίων και κατασκευών, οικιών-κοινής ωφελείας, ο φόρτος των ομβρίων υδάτων θα αυξηθεί τουλάχιστον, με τις καλύτερες συνθήκες, κατά 4 φορές.
Η παλαιά πόλη του Μεσολογγίου που ορίζεται βόρεια από το τείχος του κήπου Ηρώων και νότια από την λιμνοθάλασσα περιλαμβάνει μια έκταση περίπου (1.000μ.Χ1.000μ.) δηλαδή 1.000.000 μ2 ενώ η επέκτασή της στην περιοχή «Καλλονή», περιλαμβάνει μια έκταση περίπου 1.500.000 μ2.
Στη τελευταία πλημμύρα που έγινε τον Οκτώβριο του 2016, με 0.30μ/μ2 βροχόπτωση σε μερικές ώρες έπεσε νερό 0,30 Χ1.000.000μ2 στην πόλη που σημαίνει ότι κατακλίσθηκε με 300.000 τόνους νερού. Τα αποτελέσματα ήταν καταστροφικά. Να φανταστούμε πλέον τι θα συμβεί μετά από ορισμένα χρόνια στην πόλη όταν δομηθεί ολόκληρη η περιοχή της «Καλλονής» των 1.500.000 μ2.
Σήμερα υπάρχουν εκεί ακόμη χωράφια και τα όμβρια ύδατα σε μεγάλο ποσοστό απορροφώνται από το έδαφος και μικρή ποσότητα διοχετεύεται στον κεντρικό αγωγό του Αγίου Αθανασίου και από εκεί στο αντλιοστάσιο «Γηροκομείο» για να παροχετευτούν στη συνέχεια από το αντλιοστάσιο του ΤΟΕΒ (θέση Αποστολόπουλου) στην ανοιχτή θάλασσα έξω από τις Αλυκές.
Όταν όμως ολοκληρωθεί η «τσιμεντένια» πλάκα της περιοχής αυτής με ασφαλτοστρωμένους δρόμους-πεζοδρόμια και η δομήσιμη επιφάνεια καλύψει το 70% (σύμφωνα με πολεοδομικούς όρους), σε μια παρόμοια νεροποντή ο όγκος της βροχής θα αγγίζει τα 1.500.000Χ0.30=450.000 μ3 δηλαδή 450.000 τόνοι, από τον οποίο όγκο η τελική ακάλυπτη επιφάνεια (αυλές- πράσινο) θα απορροφήσει το πολύ 20% ποσοστό του όγκου του νερού της βροχής.
Σε αυτή την περίπτωση το αντλιοστάσιο μόνο του «Γηροκομείου» είναι αδύνατο να δεχτεί για να παροχετεύσει όλον αυτόν τον όγκο των ομβρίων. Η συνέπεια για την πόλη θα είναι περισσότερο τραγική από τη προηγούμενη πλημμύρα διότι όλος ο όγκος αυτός λόγω βαρύτητας θα διολισθήσει μέσα στη πόλη.
FLORENCE- A 4k Aerial Film of Italy00:39PreviousPlayNext00:23 / 02:02UnmuteFullscreenCopy video urlPlay / PauseMute / UnmuteReport a problemLanguageMox Player
Κατά την εκπόνηση της υψομετρικής μελέτης των δρόμων της πόλης του Μεσολογγίου το 1970 έγιναν τραγικά λάθη (σε προγενέστερο άρθρο μου σημείωνα την απαραίτητη κατασκευή περιμετρικού αγωγού εκτόνωσης των ομβρίων σε περίπτωση πλημμυρών) που η πόλη θα τα πληρώνει συνέχεια, καθώς όλη η φιλοσοφία της μελέτης ήταν να θωρακιστεί η λιμνοθάλασσα από την εισαγωγή ομβρίων, προκειμένου να μην αλλοιώνεται η αλατότητα του νερού, δεδομένου ότι έπρεπε να διατηρείται σε υψηλά επίπεδα, ώστε με την διοχέτευση αλμυρού νερού μέσα από την «συρμή» στις Αλυκές, να προκύπτει αυξημένη παραγωγή αλατιού.
Έτσι, όπως στην Ασπροβάλτα Θεσσαλονίκης, πόλη που έχει τα ίδια εδαφολογικά χαρακτηριστικά με το Μεσολόγγι, εκπόνησα υψομετρική μελέτη, με πλέγμα δρόμων-ρείθρων και υπόγειων οχετών ομβρίων με καθαρή φυσική ροή προς την θάλασσα και δύο παράπλευρα ρέματα, θα μπορούσε και στο Μεσολόγγι να μην υπάρχει κανένα πρόβλημα από πλευράς πλημμυρών (όπως παλαιά) εάν σχεδιάζονταν υψομετρικά «εν είδη στρεβλής δίκλινης στέγης» (χάρτης Χ3) το δίκτυο των δρόμων και αγωγών ομβρίων προς την λιμνοθάλασσα.
Πλέον όμως η κατάσταση για την πόλη του Μεσολογγίου έτσι όπως διαμορφώθηκε είναι μη αναστρέψιμη. Και αυτό διότι. όπως δομήθηκε και διαμορφώθηκε η πόλη, και να κλείσουν οι Αλυκές και να καθίσταται δυνατή η παροχέτευση των ομβρίων στις δημιουργηθείσες προθερμάστρες της λιμνοθάλασσας, δεν είναι δυνατόν να εκσκαφούν οι δρόμοι για να γίνει νέο δίκτυο ομβρίων με φυσική ροή χωρίς τα αντλιοστάσια.
Οπότε όπως φαίνεται η πολιτεία εν προκειμένω για την αυξημένη παραγωγή του αλατιού στις Αλυκές (παράγει το 60~80% του Ελληνικού αλατιού) καταδίκασε την πόλη. Για να μην υπάρξει πλέον άλλη καταστροφική πλημμύρα, πρέπει να γίνουν ανταποδοτικά από την Πολιτεία, δύο κανάλια από βορά προς νότο με την αναβίωση της παλαιάς, κατά την επανάσταση, περιτάφρου γύρω από το τείχος, με την ύπαρξη και λειτουργία οπωσδήποτε των υπαρχόντων και άλλων επί πλέον ενδεχομένως αντλιοστασίων. Τα κανάλια αυτά θα παραλαμβάνουν όμβρια μόνο σε χρονικά διαστήματα μεγάλων πλημμυρών. Σχετικό άρθρο δημοσίευσα με τίτλο «πλημμύρες –κανάλια» (χάρτης Χ4).
Με μια ματιά στον επισυναπτόμενο χάρτη (Χ2) αμέσως γίνεται αντιληπτό ότι οι Αλυκές περιλαμβάνουν εδαφική έκταση, δικαιοδοσίας του Δήμου της Ιερής Πόλης του Μεσολογγίου περίπου 10 φορές μεγαλύτερη από αυτή της πόλης. Η «συρμή» είναι ο δίαυλος από όπου μοναδικά και συνέχεια παραλαμβάνουν οι Αλυκές το θαλασσινό νερό υψηλής αλατότητας από την προθερμάστρα της Κλείσοβας (δικαιοδοσίας της πόλης), δηλαδή την πρώτη ύλη για την παραγωγή του αλατιού. Το νερό αυτό περνάει μέσα από τον ιστό της πόλης (εγκεκριμένο σχέδιο πόλης από το 1864), χύνεται στο Ν.Δ. άκρο της άλλης κλειστής προθερμάστρας της Πλώσταινας, έτσι ώστε μέχρι τον τελικό προορισμό του στα «τηγάνια» των Αλυκών να μην εισέρχονται σε αυτό ξένα όμβρια.
Ακόμα στον επισυναπτόμενο χάρτη (Χ2) φαίνεται, πως και ανατολικά τα τρία ρέματα που κατεβάζουν από το βουνό Αράκυνθος τεράστιες ποσότητες ομβρίων, τα νερά-υπολείματα του βιολογικού καθαρισμού, και όλα τα όμβρια της περιοχής και του αντλιοστασίου «Μοτίβο», να διοχετεύονται σε κλειστή λεκάνη, και από αυτήν δια του ξεχωριστού διαύλου, το «σκατοϊβαρο», στην ανοιχτή θάλασσα, για να μην έχουν καμιά σχέση με την προθερμάστρα της Κλείσοβας. Τα δε υπόλοιπα όμβρια παραλαμβάνονται από το αντλιοστάσιο του «Γηπέδου» και χύνονται στον ανεξάρτητο χώρο του Λιμανιού.
Από όλα τα παραπάνω φαίνεται ότι όλες οι εγκαταστάσεις, όλα τα έργα υποδομής στο Μεσολόγγι και στην ευρύτερη περιοχή έγιναν για να λειτουργούν «εν χορώ» για την παραγωγή αλατιού της χώρας. Γιαυτό άλλωστε παράγει τη μεγαλύτερη ποσότητα του Ελληνικού Αλατιού. Πριν μερικά χρόνια, που για διάφορους λόγους εισήλθε νερό στα «τηγάνια» από την νότια πλευρά των Αλυκών, εκτός των δύο προθερμαστρών, όπως το άκουσα, η παραγωγή είχε μειωθεί στο ελάχιστο.
Λέγεται ότι το Μεσολόγγι «έχει υψηλή στάθμη υδροφόρου ορίζοντα». Ακριβώς βόρεια του τείχους της Πόλης στον Κήπο Ηρώων και λίγα μόλις μέτρα ανατολικά της Ντάπιας του Μάρκου Μπότσαρη κατά την εκσκαφή, για την τοποθέτηση βυθιζόμενης αντλίας, προκειμένου να γίνει απορροή ομβρίων από την ανακαλυφθείσα, εσωτερικά του τείχους, της προεπαναστατικής εξάκρουνης βρύσης, διαπιστώθηκε ότι ο υδάτινος ορίζοντας βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια του εδάφους κατά 2,70μ. Αυτό σημαίνει ότι ένα πλέγμα δρόμων και υπόγειων αγωγών ομβρίων από το υψόμετρο 2,70 μέχρι το 0,50 στην θαλάσσια περιοχή θα ήταν αρκετό για την φυσική ροή όλων των ομβρίων υδάτων χωρίς καμιά χρήση αντλιοστασίων (Χ3). Άλλωστε είναι ανήκουστο παραθαλάσσια πόλη με περισσότερη από το μισό περιμετρική ακτογραμμή να κατακλύζεται από όμβρια.
Όμως η Πολιτεία το 1970 επέλεξε διαφορετικά να κατασκευάσει το πλέγμα των ομβρίων προκειμένου, όπως από όλα τα παραπάνω προκύπτει, να θωρακίσει τις προθερμάστρες-λιμνοθάλασσες Κλείσοβας και Πλώσταινας από οποιαδήποτε ξένα όμβρια και όχι την πόλη του Μεσολογγίου.
Από τα παραπάνω, φαίνεται ότι δεν έγινε αντιληπτό ότι «από την υφιστάμενη χάραξη και τον τρόπο λειτουργίας του δικτύου ομβρίων της πόλης του Μεσολογγίου», και «την επιλογή των τελικών σημείων απορροής αυτών», όπως σχεδιάστηκε από την Πολιτεία και κατασκευάστηκε την δεκαετία του 1970, δημιουργήθηκε για την πόλη του Μεσολογγίου με την εγκατάσταση των αντλιοστασίων, μια «De Facto», μη αναστρέψιμη στο μέλλον κατάσταση, με μοναδικό σκοπό και στόχο την παραγωγή όσο το δυνατόν μεγαλύτερων ποσοτήτων και αρίστης ποιότητας αλατιού και φυσικά όχι με γνώμονα την προστασία της πόλης.
«Στόλισε» η Πολιτεία την πόλη του Μεσολογγίου με εξαιρετικούς δρόμους, επιμελημένα ρείθρα- πεζοδρόμια, καλαίσθητες πλατείες-παιδικές χαρές με τα υπόγεια δίκτυα ύδρευσης και αποχέτευσης ομβρίων και ακαθάρτων (συνδυασμένα με τα ανάλογα αντλιοστάσια), και με τον βιολογικό καθαρισμό.
Της αφήρεσε όμως την αυθεντική ομορφιά της, την γραφικότητά της. Τις γαϊτες (βάρκες) που πλησίαζαν στα σπίτια. Τις μοναδικές στον Ελληνικό χώρο πελάδες (ξύλινες πασσαλόπηκτες καλύβες). Τα βρόχινα νερά κυλούσαν ήρεμα προς την …πλατειά τη ρηχή λιμνοθάλασσα (Κωστής Παλαμάς) χωρίς ποτέ να συμβεί καμιά πλημμύρα. Χάθηκε ο γιαλός νότια προς την Κλείσοβα.
Δυτικά, πάει το αραπογυάλι, καταστράφηκε το πλουσιότατο διβάρι (ιχθυοτροφείο) της Πλώσταινας, που τώρα προκαλεί μεγάλη δυσοσμία κατά τους θερμούς μήνες. Την έφτιαξε σαν ένα βαθύ «πιάτο». Όταν βρέχει πρέπει πάντα να λειτουργούν τα τρία αντλιοστάσια ομβρίων για να παίρνουν τα νερά από κάτω της. Αλλιώς αν δεν λειτουργήσουν τα αντλιοστάσια θα γεμίσει το «πιάτο» (οι αναμενόμενες πλημμύρες) και μόνον τότε τα νερά θα ξεχειλίσουν προς την λιμνοθάλασσα. Οπότε οι πολίτες της, που έχουν τις περιουσίες τους στον «πάτο» του «πιάτου» θα καταστρέφονται αλλά και το Ελληνικό Δημόσιο από τις Αλυκές Α.Ε. δεν θα έχει την σημερινή πλούσια παραγωγή.
Συμπερασματικά η λειτουργία και η ποιότητα του παραγόμενου άλατος από τις αλυκές συναρτάται απόλυτα από την επιλογή των τελικών σημείων απορροής των ομβρίων άρα και από την υφιστάμενη χάραξη και τον τρόπο λειτουργίας του δικτύου ομβρίων της πόλης του Μεσολογγίου και της καλής λειτουργίας και συντήρησης των υπαρχόντων και ενδεχομένως νέων αντλιοστασίων.
Συνεπώς επιτακτική ανάγκη σήμερα είναι όλος ο Μεσολογγίτικος λαός με τον Δήμο να ξεσηκωθεί να βροντοφωνάξει προς την πολιτεία ότι όπως διαμόρφωσε τα πράγματα για να μην θρηνήσουμε θύματα και καταστροφές στο μέλλον να φροντίσει να κατασκευάσει τα κανάλια που προανέφερα και να καλύπτει ολόκληρο το κόστος λειτουργίας, συντήρησης και νέας στο μέλλον επέκτασης όλου του δικτύου ομβρίων και αντλιοστασίων ομβρίων της πόλης.
Πιστεύω και ελπίζω η ευλογημένη αυτή Ιερή Πόλη να πάρει στο μέλλον την όψη που της αξίζει.
