Ιστορική αναδρομή
• Ηρόδοτος (484-410 π.Χ.): περιγράφει μερικές ιαματικές πηγές και συνιστά να γίνεται η λουτροθεραπεία την άνοιξη σε θερμά λουτρά, το δε καλοκαίρι σε ψυχρά. Επίσης καθορίζει τη διάρκεια της λουτροθεραπείας σε 21 ημέρες.
• Ιπποκράτης (460-375 π.Χ.): στο σημαντικότερο σύγγραμμα του «Περί αέρων, υδάτων και τόπων», καθορίζει τις δράσεις των ψυχρών και θερμών λουτρών επί του σώματος, καθώς και τις παθήσεις για τις οποίες ενδείκνυται η χρήση τους.
• Ρωμαίοι: χρησιμοποιούσαν τα λουτρά για θεραπευτικές αγωγές ορθοπεδικών προβλημάτων.
Γενικά κατά την αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή περίοδο πολλοί Έλληνες συγγραφείς, ιστορικοί και γεωγράφοι ασχολήθηκαν με την περιγραφή των ιαματικών πηγών.
• Μετά την περίοδο των Ρωμαίων (476 μ.Χ.) η λουτροθεραπεία παρήκμασε κι’ αυτή, αλλά τον 16ο αιώνα ανακαλύφθηκε ξανά. Έκτοτε εφαρμόζεται ανελλιπώς για τη διαχείριση μυοσκελετικών προβλημάτων.
Από την ιστορική αναδρομή γίνεται σαφές ότι η λουτροθεραπεία ανήκει σ’ αυτούς τους κλάδους των επιστημών στις οποίες η πρακτική εμπειρία προηγήθηκε της επιστημονικής γνώσης. Έτσι η επιστημονική έρευνα επικεντρώθηκε καταρχήν στο να εξηγήσει επιστημονικά τα προηγηθέντα εμπειρικά αποτελέσματα και να τα στηρίξει.
Υδροθεραπεία
Υδροθεραπεία είναι η χρήση του νερού για θεραπευτικούς σκοπούς. Χωρίζεται σε εξωτερική και εσωτερική υδροθεραπεία.
Οι πιο συνηθισμένοι τρόποι εφαρμογής τους είναι:
• Λουτροθεραπεία
• Ποσιθεραπεία.
• Εισπνευσιοθεραπεία.
Λουτροθεραπεία
Λουτροθεραπεία είναι η εμβύθιση ολοκλήρου του σώματος ή μέρους του σώματος σε κάποιο υλικό (νερό, λάσπη) για θεραπευτικούς σκοπούς.
Η λουτροθεραπεία μπορεί να πραγματοποιηθεί με:
• Ιαματικά λουτρά.
• Καταιονήσεις.
• Λασπόλουτρα – Επιθέματα – Περιτυλίξεις.
• Υδρομάλαξη – Δινόλουτρα.
Μηχανισμοί βιολογικής δράσης των ιαματικών πηγών
Κατά τη λουτροθεραπεία επιδρούν τρία είδη ερεθισμάτων :
Α) μηχανικά,
Β) θερμικά,
Γ) χημικά.
Μηχανικά ερεθίσματα
Τα μηχανικά ερεθίσματα οφείλονται στις φυσικές ιδιότητες του νερού. Το ανθρώπινο σώμα εμβαπτιζόμενο σε ένα λουτρό υφίσταται την επίδραση δύο μηχανικών παραγόντων: της άνωσης και της υδροστατικής πίεσης.
Για την μελέτη της μηχανικής δράσης χρησιμοποιήθηκε νερό της βρύσης, για να μην υπάρχουν χημικά ερεθίσματα, και θερμοκρασία 34 – 35°C, ονομαζόμενη και αδιάφορος, επειδή οι εμβαπτιζόμενοι σε τέτοια θερμοκρασία δεν αισθάνονται ούτε κρύο ούτε ζέστη. Έτσι αποκλείονται και τα θερμικά ερεθίσματα.
Άνωση
Ένας άνθρωπος 80 κιλών, μέσα στο γλυκό νερό ζυγίζει μόνον 20 kg, ενώ στη θάλασσα 8 kg. Εξυπακούεται ότι και στα μεταλλικά νερά η άνωση είναι τόσο μεγαλύτερη, όσο πυκνότερο είναι το διάλυμα των αλάτων που περιέχουν.
Άμεσα αποτελέσματα: η χαλάρωση του κινητικού συστήματος και η ευχερέστερη κινητικότητα των αρθρώσεων, επομένως ανακούφιση από τον πόνο στις οδυνηρές ρευματοπαθείς αρθρώσεις. Η επίδραση αυτή είναι χαρακτηριστικότερη σε περιπτώσεις μυοτονίας ή πόνων που εντοπίζονται στα μαλακά μόρια των αρθρώσεων ή των μυών, όπως επί μυαλγιών, αρθραλγιών ή ρευματισμών.
Υδροστατική πίεση
Η υδροστατική πίεση προκαλεί:
α) ελάττωση της περιμέτρου του θώρακα κατά 2-4 cm και ελάττωση της περιμέτρου των κοιλιακών τοιχωμάτων με αποτέλεσμα την άνοδο του διαφράγματος και τη διευκόλυνση της κένωσης των φλεβών της κοιλίας. Η σμίκρυνση του θώρακα και η άνοδος του διαφράγματος προκαλούν αύξηση της ενδοθωρακικής πιέσεως η οποία βοηθά στην αποβολή μέρους του εφεδρικού αέρα και στην αύξηση της αναπνευστικής εφεδρείας. Η παραπάνω επίδραση βοηθά πολύ στο πνευμονικό εμφύσημα.
β) αύξηση της φλεβικής πίεσης στα άκρα και μετατόπιση των υγρών από τα άκρα στον κορμό, προκαλώντας έτσι αραίωση του αίματος και αυξημένη διούρηση. Έχει μετρηθεί ότι βύθιση στο νερό για μια ώρα αυξάνει την αποβολή νερού περίπου κατά 50%.
Σε πειράματα εμβύθισης υγιών ατόμων σε ιαματικό νερό 35°, μετρήθηκε η νεφρική, αιματολογική και καρδιαγγειακή τους ανταπόκριση και συγκρίθηκαν οι τιμές τους πριν και μετά το λουτρό.
Παρατηρήθηκαν οι εξής σημαντικές αυξήσεις:
– Διπλασιασμός της διούρησης και νατριούρησης,
– 5% αραίωση του αίματος και
– 50% αύξηση του καρδιακού δείκτη μετά το λουτρό (αυξάνει ο όγκος παλμού και ο ΚΛΟΑ (κατά λεπτό όγκο αίματος)).
Μεγάλης σημασίας πτώση συνέβη στις συγκεντρώσεις όλων των δεικτών των ερυθρών αιμοσφαιρίων. Παρατηρήθηκε πτώση της συγκέντρωσης της αιμοσφαιρίνης, του αριθμού των ερυθρών αιμοσφαιρίων και της λευκωματίνης.
Η βύθιση στο νερό μετακινεί εξωκυτταρικό υγρό στον αγγειακό χώρο και αυτό το ισοοσμωτικό διάλυμα αραιώνει τις μεταβλητές των ερυθροκυττάρων και τη συγκέντρωση της λευκωματίνης.
Η υδροστατική πίεση του νερού στα άκρα κινητοποιεί το οίδημα και μ’ αυτόν τον τρόπο μπορεί να δρα ευεργετικά σε πολλές ασθένειες.
Θερμικά ερεθίσματα
Τα θερμικά ερεθίσματα οφείλονται στη θερμότητα του νερού. Για την εξήγηση του φαινομένου αυτού διατυπώθηκαν οι παρακάτω θεωρίες:
1) Η νευρογενής, σύμφωνα με την οποία το ερέθισμα διεγείρει τις αισθητικές απολήξεις του δέρματος. Για την αίσθηση του θερμού είναι υπεύθυνα τα σωμάτια του Raffini και για την αίσθηση του ψυχρού οι τελικές κορύνες του Krause. Από αυτές φέρεται προς τα γάγγλια και το νωτιαίο μυελό. Από εκεί στέλνεται απάντηση στην περιφέρεια και προκαλείται ανάλογα αγγειοδιαστολή ή αγγειοσυστολή.
2) Η χυμική, σύμφωνα με την οποία από κάποια κύτταρα του δέρματος παράγονται χυμικές ουσίες οι οποίες μπορούν να δράσουν είτε τοπικά στα αγγεία είτε σε απομακρυσμένα όργανα του σώματος τροποποιώντας τις λειτουργίες τους μετά από την είσοδό τους στην κυκλοφορία. Έτσι τα θερμά λουτρά θεωρείται ότι αυξάνουν την ακετυλοχολίνη η οποία προκαλεί τοπικά αγγειοδιαστολή και ερυθρότητα. Τα ψυχρά λουτρά θεωρείται ότι αυξάνουν την ισταμίνη η οποία προκαλεί αγγειοσυστολή και γενικά δρα αντίθετα από την ακετυλοχολίνη.
Τα θερμά λουτρά προκαλούν:
– αγγειοδιαστολή και υπεραιμία του δέρματος,
– αγγειοσύσπαση στα σπλάχνα και μικρή μείωση της πιέσεως του αίματος.
Οι μεταβολές αυτές έχουν σαν αποτέλεσμα:
– τη διέγερση της καρδιακής λειτουργίας και την αύξηση του κυκλοφορούντος αίματος.
Αυτό διευκολύνει τη απορρόφηση διιδρωμάτων, εξιδρωμάτων και λανθανόντων οιδημάτων και αυξάνει τη διούρηση.
Τα θερμά ερεθίσματα όταν δρουν στην καρδιά ελαττώνουν τη συστολική και τη διαστολική πίεση.
Τα ψυχρά λουτρά προκαλούν αγγειοσύσπαση στο δέρμα και αυξάνουν τη συστολική και διαστολική πίεση γι’ αυτό αντενδείκνυνται σε υπερτασικούς.
Θερμική δράση στο πεπτικό σύστημα
• Τα θερμικά ερεθίσματα επιδρούν στην εκκριτική και την κινητική λειτουργία του πεπτικού σωλήνα. Ο περισταλτισμός μπορεί να αυξηθεί από ερεθισμό των νεύρων που νευρώνουν τα σπλάχνα ή από αύξηση του ρέοντος αίματος στα αγγεία του μεσεντερίου.
• Έτσι το ψυχρό λουτρό του σώματος αυξάνει την έκκριση στο στομάχι και κυρίως την έκκριση του HCl, ενώ το θερμό παρουσιάζει αντίθετη δράση ελαττώνοντάς την.
• Τα ψυχρά επιθέματα δρουν ερεθιστικά στα νεύρα των σπλάχνων, αυξάνουν την αιμάτωση στα αγγεία του μεσεντερίου και αυξάνουν τον περισταλτισμό. Τα θερμά επιθέματα έχουν αντίθετη δράση γιατί έχουν κατασταλτική δράση στα νεύρα.
Αν εφαρμοσθεί πολύ ψυχρό ερέθισμα (πάγος) στην κοιλιακή χώρα τότε παρατηρείται ελάττωση των περισταλτικών κινήσεων και μείωση της εκκρίσεως HCl. Έτσι είναι προφανές ότι σε σκωληκοειδίτιδα, παροξυσμό έλκους του στομάχου, αιμορραγία του πεπτικού σωλήνα, χολοκυστίτιδα, εντερίτιδα και γενικά σε φλεγμονές του εντέρου η τοποθέτηση πάγου στο κοιλιακό τοίχωμα έχει θετική επίδραση. Αντίθετα, τα θερμά επιθέματα είναι χρήσιμα σε σπασμούς του εντέρου όπως σε χολολιθίαση και σε κωλικούς του ήπατος και του εντέρου.
Θερμική δράση σε άλλα συστήματα
• Σχετικά με το αναπνευστικό τα ψυχρά ερεθίσματα προκαλούν αύξηση του μεγέθους της αναπνοής. Τα υπέρθερμα προκαλούν εξασθένηση αυτής και σπάνια μπορεί να προκαλέσουν αναπνοή Cheyne – Stokes (αναπνοή που χαρακτηρίζεται από εναλλασσόμενες περιόδους αναπνοών με προοδευτικά αυξανόμενο και εν συνεχεία μειούμενο εύρος και περιόδους άπνοιας) και θάνατο.
• Όσον αφορά στο νευρικό σύστημα τα ψυχρά ερεθίσματα αυξάνουν τη διεγερσιμότητα του νευρικού συστήματος με αποτέλεσμα να αυξάνουν την εγρήγορση του ατόμου. Τα θερμά ερεθίσματα έχουν αντίθετο αποτέλεσμα και γι’ αυτό χρησιμοποιούνται για αναλγητική δράση σε διάφορα επώδυνα σύνδρομα.
• Τα θερμικά ερεθίσματα επιδρούν και στο αίμα. Έτσι τα θερμά λουτρά προκαλούν αλκάλωση ενώ τα ψυχρά οξέωση. Τα θερμά προκαλούν αραίωση του αίματος ενώ τα ψυχρά προκαλούν πύκνωση του αίματος με φαινομενική αύξηση του αριθμού των ερυθρών αιμοσφαιρίων. Τα ψυχρά λουτρά προκαλούν και αύξηση του σακχάρου γι’ αυτό αντενδείκνυται σε διαβητικούς.
• Τα θερμά λουτρά αυξάνουν τη λειτουργική ικανότητα των μυών μειώνοντας την κόπωση και δίνοντας το αίσθημα της ευεξίας. Αλλά τα πολύ θερμά και παρατεταμένα ερεθίσματα προκαλούν εξάντληση. Είναι ακόμα γνωστό, ότι ο μυϊκός σπασμός που προέρχεται από την βλάβη του υποκείμενου σκελετού, των αρθρώσεων ή των νεύρων, ανακουφίζεται από τη θερμοκρασία, πιθανώς λόγω λύσεως του μυϊκού αυτού σπασμού.
• Άλλη ευεργετική επίδραση από τη θερμική διέγερση είναι αυτή που έχει η ζέστη στην εκτατικότητα των ιστών των πλούσιων σε κολλαγόνα, όπως π.χ. στους τένοντες, στις θήκες των αρθρώσεων, στον ουλοποιημένο και παχυμένο αρθρικό υμένα, κ.ά. Έτσι βελτιώνεται η ακτίνα κινήσεως των αρθρώσεων με τις οποίες εμπλέκονται.
• Η θερμοκρασία επιδρά και στις γλοιελαστικές ιδιότητες των ιστών. Έτσι ελαττώνεται η ελαστική δυσκαμψία γεγονός που έχει ευνοϊκή επίδραση στους ασθενείς με ρευματοειδή αρθρίτιδα.
• Η υπερθερμία μειώνει επίσης το ιξώδες του αρθρικού υγρού, δηλ. το καθιστά ρευστότερο.
Αναλγητική και ενδοκρινική δράση
• Είναι γνωστό ότι βραχυπρόθεσμη εφαρμογή ζέστης ανακουφίζει από τον πόνο. Η αναλγητική δράση της μπορεί να εξηγηθεί, τουλάχιστον μερικά, από τις αυξανόμενες συγκεντρώσεις β-ενδορφίνης.
• Οι εργαστηριακές μετρήσεις, μετά την εφαρμογή της θερμότητας, παρουσιάζουν αυξημένη την έκκριση νοραδρεναλίνης, κορτιζόλης και αυξητικής ορμόνης. Είναι δε πολύ γνωστή η αντιφλεγμονώδης δράση της κορτιζόλης και των κατεχολαμινών.
• Έχει αναφερθεί επίσης ότι μετά από ένα λουτρό σάουνα ανεβαίνει κατά 14 φορές το επίπεδο της προλακτίνης.
• Είναι επίσης γνωστό ότι η εφαρμογή ζεστών επιθεμάτων λάσπης ή το λουτρό σε θερμό νερό 38-39°C, μπορεί να αυξήσει τη θερμοκρασία του σώματος κατά 1-2°C. Μ’ αυτό τον τρόπο επηρεάζεται πολύ η ανταλλαγή της ύλης, γίνεται ειδικά καλύτερη καύση του αζώτου των τροφών. Έτσι αυξάνεται η ποσότητα της αποβαλλόμενης ουρίας και του ουρικού οξέος.
Χημικά ερεθίσματα
Το χημικό ερέθισμα προκαλείται από τα στοιχεία που είναι διαλυμένα στα μεταλλικά νερά.
Μια άποψη είναι ότι το συστατικά αυτά του νερού απορροφώνται καταρχήν οπό την εξωτερική νεκρή στοιβάδα του δέρματος. Στη συνέχεια εισχωρούν βαθύτερα στο δέρμα και μέσω αυτού στην κυκλοφορία του αίματος, από όπου ασκούν τη φαρμακοδυναμική τους ενέργεια.
Διαδερμική απορρόφηση
Η διαδερμική απορρόφηση των μεταλλικών στοιχειών επηρεάζεται από τους παρακάτω παράγοντες:
α) Την κατάσταση της κερατίνης στιβάδας. Η απορρόφηση είναι αντιστρόφως ανάλογη με το πάχος της κεράτινης στιβάδας (το οποίο λυμαίνεται γύρω στα 15μm με εξαίρεση τις παλάμες και τα πέλματα όπου είναι σαφώς παχύτερη). Η αύξηση της θερμοκρασίας του δέρματος αυξάνει την απορρόφηση, διευκολύνοντας τη διέλευση των μορίων στο εσωτερικό της κερατίνης και αφετέρου τη μετακίνησή του από την επιδερμίδα προς το χόριο. Η ενυδάτωση της κερατίνης ευνοεί σημαντικά την απορρόφηση αλλά και διευκολύνει τη διέλευση των μορίων στο εσωτερικό του επιθηλίου καθώς και τη μετάβασή τους στο θηλώδες στρώμα του χορίου.
β) Αγγείωση του χορίου. Η έντονη σωματική κυκλοφορία ευνοεί τη διαπερατότητα.
γ) Η ηλικία του ατόμου. Το νεογνό έχει πολύ λεπτή κερατίνη στιβάδα και πλούσια αγγείωση του υποκείμενου χορίου. Έτσι η απορροφητική ικανότητα είναι διπλάσια απ’ αυτήν του ενηλίκου.
δ) Τη χημική σύσταση της ουσίας. Έχει αποδειχθεί ότι ο συντελεστής διαχύσεως είναι αντιστρόφως ανάλογος προς την κυβική ρίζα του μοριακού βάρους. Πρακτικά δεν είναι δυνατή η είσοδος ουσιών με μοριακό βάρος μεγαλύτερο από 100.000.
• Τα στοιχεία που διέρχονται το δέρμα είναι απαραίτητα λιποδιαλυτά ή καθίστανται λιποδιαλυτά με την ένωσή τους με λιποειδή του δέρματος. Λιποδιαλυτά είναι το CO2, το H2S, το Ι- και το ραδόνιο τα οποία διέρχονται διαμέσου του δέρματος.
• Στοιχεία που δεν είναι λιποδιαλυτά και καθίστανται λιποδιαλυτά μετά από ένωση με λιποειδή του δέρματος είναι τα Ag, Ba, Fe, Cu και το Mn. Αυτά εισέρχονται στην κυκλοφορία με ιοντική μορφή διαμέσου του δέρματος.
• Τα στοιχεία που φέρονται στην κυκλοφορία στη συνέχεια φθάνουν στα όργανα στόχους όπου ασκούν την εκλεκτική οργανοτρόπο δράση τους. Τα στοιχεία που μένουν στο δέρμα ερεθίζουν τις νευρικές απολήξεις αυτού. Από αυτές ξεκινάει νέο ερέθισμα που διαμέσου του φυτικού νευρικού συστήματος αλλάζει η εσωτερική κατάσταση του οργανισμού.
• Από μεταγενέστερες έρευνες διαπιστώθηκε ότι το δέρμα μπορεί να καταστεί διαπερατό σε μεταλλικά και άλλα ιόντα, τα οποία φθάνουν «κατά συνέχεια ιστού» σε βαθύτερο μόρια, όπως π.χ. οι αρθρώσεις, ενώ αντίθετα τα επίπεδα στο αίμα παραμένουν ασήμαντα από φαρμακολογικής απόψεως.
• Ως γνωστό, στη διαπερατότητα του δέρματος από ορισμένες φαρμακευτικές ουσίες, με τα κατάλληλα έκδοχα, βασίζεται και το ονομαζόμενο «διαδερματικό θεραπευτικό σύστημα», που χρησιμοποιείται ευρέως για ορισμένες ασθένειες, όπως στη στεφανιαία ανεπάρκεια (τα νιτρώδη), λαβυρινθικές διαταραχές (σκοπολαμίνη) κ.ά.
Διαποτισμός του δέρματος
Τα στοιχεία που διαποτίζουν το δέρμα είναι στοιχεία μη λιποδιαλυτά σε ιοντική ή μοριακή μορφή. Σε ιοντική μορφή είναι το Ca, Mg και Si ενώ σε μοριακή μορφή το χλωριούχο νάτριο, τα φωσφορικά και θειικά άλατα.
Ο διαποτισμός του δέρματος επηρεάζεται από τους παρακάτω παράγοντες:
α) Το ηλεκτρικό φορτίο του μεταλλικού νερού. Το μεταλλικό νερό είναι θετικά φορτισμένο ενώ η επιδερμίδα είναι αρνητικά φορτισμένη. Έτσι κατιόντα του δέρματος εισδύουν στο δέρμα σε ιοντική μορφή, μερικά όμως από αυτά παρασύρουν και ανιόντα και σχηματίζονται άλατα που διαποτίζουν το δέρμα.
β) Η θερμοκρασία του νερού. Ισόθερμα ή υπέρθερμα νερά διευκολύνουν τη δίοδο.
γ) Ο χρόνος δράσεως του ιαματικού νερού.
δ) Η σύσταση του νερού.
ε) Το pH του δέρματος. Όταν τείνει να είναι όξινο διευκολύνεται η δίοδος και ο διαποτισμός.
Μη ειδική ερεθισματοθεραπεία
Το δέρμα προσλαμβάνει την μικρή επικάθιση των χημικών ιόντων, σαν ερέθισμα που το οδηγεί σε δευτερογενείς ενέργειες, π.χ. στην παραγωγή νέων ουσιών όπως η ακετυλοχολίνη ή η ισταμίνη, οι οποίες δρουν μέσω της κυκλοφορίας του αίματος.
• Όλες οι έρευνες συμφωνούν, ότι σ’ όσους ασθενείς έκαναν λουτρά σε ιαματικά νερά, υπήρχε σημαντική μακροχρόνια βελτίωση σε όλους τους κλινικούς δείκτες, όπως πρωινή ακαμψία, αύξηση της κινητικότητας της σπονδυλικής στήλης, ενώ η βελτίωση ήταν ασήμαντη στις ομάδες ελέγχου. Η λουτροθεραπεία γινόταν παράλληλα και χωρίς να διακόπτεται η φαρμακευτική αγωγή του κάθε ασθενούς.
Γενικά η λουτροθεραπεία απευθύνεται καταρχήν στην αιτία των χρόνιων παθήσεων και έχει σκοπό την τροποποίηση του νοσηρού εδάφους επί του οποίου αναπτύσσεται η νόσος. Αφετέρου, με τα λουτρά επιδιώκεται η βελτίωση των βλαβών που προκλήθηκαν στα διάφορα όργανα και τους ιστούς του οργανισμού κατά την εξέλιξη της παθήσεως.
Λασπόλουτρα- Επιθέματα – Περιτυλίξεις
Τα λασπόλουτρα εφαρμόζονται με το βύθισμα του ασθενούς στην ιαματική λάσπη και η θεραπευτική τους δράση οφείλεται στο θεραπευτικό πηλό. Έτσι θεραπευτικός πηλός είναι ο πηλός που όταν χρησιμοποιείται στον ανθρώπινο οργανισμό παρουσιάζει βιολογική δράση.
Ονομάζονται και πηλοειδή από τον «πηλό» και είναι η συλλογική ονομασία ουσιών που δημιουργούνται είτε από γεωλογικές διεργασίες είτε από αποικοδόμηση φυτικών οργανισμών.
Ο πηλός των θερμών πηγών αποτελεί ένα φυσικό θεραπευτικό πηλό και είναι ο μόνος πηλός στη φύση που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για πηλοθεραπεία αυτούσιος. Σχηματίζεται γύρω από τις θερμές πηγές από οργανικά και ανόργανα συστατικά, που είναι διαλυμένα ή αιωρούνται στο θερμό νερό και τα οποία καθιζάνουν και αποτίθενται γύρω από την πηγή.
Ταξινόμηση
Οι πηλοί μπορούν να ταξινομηθούν με τους παρακάτω τρόπους:
α) σε ανόργανους και οργανικούς, με βάση την αναλογία ανοργάνων – οργανικών συστατικών,
β) με βάση τη χημική σύσταση του νερού που είναι διαποτισμένοι μπορούν να ταξινομηθούν όπως τα ιαματικά νερά σε χλωριονατριούχους, θειούχους, ιωδιούχους, ραδιενεργούς κλπ.
Θεραπευτικές ιδιότητες
Οι θεραπευτικές ιδιότητες που αποδίδονται στους πηλούς με φαρμακολογική δράση, οφειλόμενες κυρίως στα ανόργανα συστατικά τους, είναι:
• Αντισηπτική ικανότητα.
• Ικανότητα ανταλλαγής ουσιών μεταξύ δέρματος και πηλού.
Η δράση του πηλού μπορεί να είναι τοπική ή γενική. Η τοπική εκδηλώνεται στην επιφάνεια του δέρματος ενώ η γενική αφορά το σύνολο του οργανισμού. Η γενική εκδηλώνεται μέσα από αντανακλαστικά τόξα του σώματος από ουσίες που διεισδύουν μέσα στον οργανισμό όπως το θείο, το χλωριούχο νάτριο, το ραδόνιο κλπ.
Η εφαρμογή του πηλού παρουσιάζει τα παρακάτω αποτελέσματα:
• Αύξηση της θερμοκρασίας του δέρματος.
• Αύξηση της ηλεκτρικής αγωγιμότητας.
• Μεταβολές της δυναμικότητας της μεμβράνης.
• Επιρροές στο φαινόμενο απορρόφησης.
• Υπεραιμία των τριχοειδών αγγείων.
• Ενεργοποίηση των ιδρωτοποιών αδένων.
• Ενεργοποίηση ενζύμων και ορμονών.
Η εφαρμογή του πηλού πιθανολογείται ότι παρουσιάζει τα παρακάτω αποτελέσματα:
• Αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος.
• Δράση στο καρδιακό και κυκλοφορικό σύστημα.
• Δράση στο αναπνευστικό.
• Επιρροές στις ανταλλαγές νερού-ηλεκτρολύτου.
• Επιρροές στους νευροδιαβιβαστές και στη νευρική αγωγιμότητα του νευρικού συστήματος.
• Επίδραση στο ανοσοποιητικό σύστημα.
• Επίδραση στο μεταβολισμό.
Επίδραση στη γενική κιναισθησία.
Οι κυριότερες θεραπευτικές ενδείξεις της πηλοθεραπείας είναι:
• Δερματικές παθήσεις (ψωριάσεις, εκζέματα, νεανικές ακμές, τοπικές δερματίτιδες).
• Παθήσεις των αρθρώσεων (ρευματολογικές, φλεγμονώδεις αρθροπάθειες).
• Μετατραυματική αποκατάσταση (διαστρέμματα, κατάγματα, αιματώματα).
• Γυναικολογικές παθήσεις (φλεγμονώδεις παθήσεις των γεννητικών οργάνων, διαταραχές εμμήνου κύκλου).
• Στην αισθητική σαν καλλυντικό.
Υδροκινησιοθεραπεία
Αξιόλογος τρόπος εφαρμογής του Ιαματικού νερού είναι η χρησιμοποίηση του σε πισίνες, που είναι η σήμερα από όλους αποδεκτή υδροκινησιοθεραπεία . Αυτή βρήκε μεγάλη εφαρμογή τις τελευταίες δεκαετίες και δεν νοείται σήμερα Υδροθεραπευτήριο ή και οργανωμένο φυσικοθεραπευτήριο χωρίς εφαρμογή υδροκινησιοθεραπείας. Με τη μέθοδο αυτή γίνεται εκμετάλλευση και των τριών παραγόντων του ιαματικού νερού – χημικού, θερμικού και μηχανικού. Η υδροκινησιοθεραπεία ενδείκνυται για ατροφίες, παραμορφώσεις, αγκυλώσεις, καθώς και για γυναικολογικές παθήσεις (λευκόρροια, ανεπάρκεια των ωοθηκών). Ενώ αντενδείκνυται για αιμορραγίες διαφόρων οργάνων και για βαριές μορφές διαβήτου.
Ραδιούχα λουτρά
Οι ραδιούχες πηγές αναφέρονται τα νερά που έχουν αυξημένη συγκέντρωση ραδονίου (Rn) και ραδίου (Ra). Το ραδόνιο εισέρχεται στα νερά από τα ραδιενεργά πετρώματα, σαν αποτέλεσμα της διάσπασης του ραδίου. Η πιο εντατική είσοδος του ραδονίου στο νερό παρατηρείται στα τεκτονισμένα πετρώματα, σε περίπτωση μικρής ταχύτητας της κίνησης του νερού.
Για ιαματικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται τα νερά που περιέχουν ραδόνιο (Rn) και πάρα πολύ σπάνια τα νερά που έχουν αναμειγμένο ραδόνιο και ράδιο.
Ξεχωρίζουν δυο ομάδες ραδιούχων ιαματικών πηγών:
1) Ραδιούχες πηγές, που το ραδόνιο είναι το μοναδικό θεραπευτικό συστατικό στοιχείο,
2) Ραδιούχες πηγές πολυσύνθετες, στις οποίες εκτός από το ραδόνιο υπάρχουν και άλλες ενεργές ουσίες, όπως το ελεύθερο ανθρακικό οξύ (CO32-), διάφορα άλατα, ιχνοστοιχεία, όπως και η αυξημένη θερμοκρασία του νερού.
Κατά την πόση του ραδιούχου νερού, το μεγαλύτερο μέρος του ραδονίου βρίσκεται στο στομάχι, από όπου ένα μέρος του διαβιβάζεται σε άλλα όργανα και ένα άλλο μέρος απορροφάται από το αίμα. Τα προϊόντα διάσπασης του ραδονίου συσσωρεύονται στα τοιχώματα του γαστρεντερικού σωλήνα, όπου και διασπώνται. Από τον οργανισμό το ραδόνιο αποβάλλεται μέσω του αναπνευστικού συστήματος. Κατά την εισπνοή του ραδονίου, συσσωρεύεται στους πνεύμονες μεγάλη ποσότητα των προϊόντων διάσπασης. Από τους πνεύμονες, το ραδόνιο μεταφέρεται σε διάφορα όργανα και ιστούς. Σύμφωνα με επιστημονικές έρευνες, την μεγαλύτερη υποβολή στην ενέργεια ακτινών στον οργανισμό μετά το αναπνευστικό σύστημα, αποτελούν οι στεατώδεις ιστοί και οι νεφροί.
Τα ραδιούχα λουτρά ρυθμίζουν την περιφερική κυκλοφορία του αίματος και την λειτουργία της καρδιάς, βελτιώνουν την αρτηριακή πίεση, όπως επίσης και τα συστατικά του αίματος.
Η ραδονοθεραπεία αντενδείκνυται για παθήσεις του καρδιαγγειακού συστήματος, για όλες τις μορφές των αιματολογικών παθήσεων και κατά την περίοδο της εγκυμοσύνης.
Ατμόλουτρα (σάουνα)
Τα ατμόλουτρα, σαν μέσο θερμικής επίδρασης στον οργανισμό χρησιμοποιούνται από τα αρχαία χρόνια με στόχο την υγιεινή, την προφύλαξη, την σκληραγωγία και σε ορισμένες περιπτώσεις για την θεραπεία. Ο ενεργός παράγοντας του ατμόλουτρου, εκτός από την εναλλαγή του ζεστού με το κρύο νερό, είναι ο ζεσταμένος αέρας και ο ατμός που μπορούν να αναπαράγονται σε διάφορους συσχετισμούς. Από τις άλλες μεθόδους των ιαματικών λουτρών, τα ατμόλουτρα διακρίνονται για την επίδραση της υψηλής θερμοκρασίας πάνω σε όλη την επιφάνεια του σώματος και περισσότερο στα αναπνευστικά όργανα. Το κυριότερο στοιχείο των ατμόλουτρων είναι η δράση τους στον θερμορυθμιστικό μηχανισμό. Σε σχέση με τη δράση τους αυτή, χωρίζονται συμβατικά σε δυο τύπους : 1) Του ατμού, σε σχετικά χαμηλή θερμοκρασία (45 – 60 οC) και μεγάλη υγρασία (90 – 100 %). 2) Του αέρος, ξηρή, με υψηλή θερμοκρασία (90 – 100 οC) και χαμηλή υγρασία (10 – 15 %) (σάουνα).
Η αποδοτικότητα της επίδρασης του ατμόλουτρου, καθορίζεται από τον βαθμό εφίδρωσης. Η προειδοποίηση της υπερθέρμανσης του οργανισμού στο χρονικό διάστημα διαμονής μέσα στο ιδρωτήριο, είναι η εξάτμιση του ιδρώτα από την επιφάνεια του σώματος. Στην υπερθερμική επίδραση παρατηρείται ταχυπαλμία, ταχύπνοια, αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος, που αποτελεί την επανορθωτική αντίδραση του οργανισμού στην επίδραση της υψηλής θερμοκρασίας. Για την αποβολή της θερμοκρασίας του σώματος, λαμβάνει χώρα διαστολή των αγγείων του δέρματος και ελαττώνεται η περιφερική αντίσταση που σε ορισμένο βαθμό διευκολύνει την λειτουργία της καρδιάς, η οποία βρίσκεται σε δύσκολες συνθήκες, λόγω διέγερσης της λειτουργίας της από τον υπερθερμικό ερεθισμό. Όμως, στους παχύσαρκους η καρδιά λειτουργεί με πλήρη απόδοση και συχνά πυκνά δεν μπορεί ορθολογικά να προσαρμόζεται στην επίδραση της υψηλής θερμοκρασίας και μεγάλης υγρασίας. Η δραστηριότητα των θερμορυθμιστικών μηχανισμών του ανθρώπου μέσα στα ατμόλουτρα με υψηλή υγρασία, βρίσκεται σε πολύπλοκες συνθήκες. Μετά την εισπνοή ζεστού ατμού και την δυσκολία μεταβολισμού αερίων, το σύστημα της πνευμονικής κυκλοφορίας δοκιμάζει μεγάλη φόρτωση. Η υψηλή υγρασία δυσκολεύει την εξάτμιση του ιδρώτα από το δέρμα. Η θερμική αποβολή καθυστερεί. Στον οργανισμό μειώνεται το χλώριο. Λόγω της αύξησης του μεταβολισμού και της κυκλοφορίας, αυξάνεται η εσωτερική θερμική παραγωγή, που συνεπάγεται υπερθέρμανση του οργανισμού. Η υπερθέρμανση στους ασθενείς με αντενδείξεις ή στην αντικανονική χρήση των ατμόλουτρων, μπορεί να προκαλέσει σοβαρές συνέπειες. Η παραμονή στον θερμοθάλαμο για το χρονικό διάστημα μεγαλύτερο των 12 λεπτών και η παρατεταμένη ψυχρολουσία στη δεξαμενή κρύου νερού, προκαλεί ταχυπαλμία και αύξηση της αρτηριακής πίεσης. Μετά την προσαρμογή του οργανισμού στην υπερθερμία αυξάνεται ο βαθμός εφίδρωσης. Παρατηρείται υποχώρηση των οιδημάτων μετά από 2 έως 3 επισκέψεις στο θερμοθάλαμο, όπως φαίνεται εξ ’ αιτίας της ανακατανομής του υγρού. Εκτός τούτου προκύπτει αναστολή της διούρησης. Σημειώνεται η μείωση της μάζας του σώματος, λόγω της απώλειας του υγρού. Η εισπνοή του ζεστού αέρα αυξάνει την αιμάτωση των βλεννογόνων του ανωτέρου αναπνευστικού συστήματος, που συνοδεύεται με χαλάρωση των αναπνευστικών μυών, ελάττωση της ελαστικής και γλοιώδους αντίστασης του πνευμονικού ιστού και βρογχολογική δράση. Επίσης αυξάνεται η ζωτική περιεκτικότητα των πνευμόνων και βελτιώνεται ο μεταβολισμός αερίων στις κυψελίδες, που διευκολύνει σημαντικά την αναπνοή. Η εναλλακτική επίδραση της ζέστης και του κρύου γυμνάζει το νευρικό σύστημα.
Η σάουνα συντελεί στην έκκριση της αδρεναλίνης και νοραδρεναλίνης, που επιβεβαιώνει την αύξηση της τόνωσης των τμημάτων του συμπαθητικού νευρικού συστήματος. Μια σειρά ερευνητών ανακάλυψαν την αύξηση του επιπέδου της φλοιοπινεφριδοτρόπου (ΑCΤΗ) και της σωματοτροπίνης και αναφέρουν επίσης την αύξηση της ενεργητικότητας της ρενίνης του πλάσματος, της αγγειοτενσίνης Ι και της αλδοστερόνης. Παράλληλα, άλλοι ερευνητές υπογραμμίζουν την ασήμαντη και μικρής χρονικής διάρκειας αλλαγή των δεικτών του επιπέδου των ορμονών. Η υπερθερμική επίδραση στο δέρμα και στα αναπνευστικά όργανα, οδηγεί στην αλλαγή της θερμικής ισορροπίας του οργανισμού. Παρατηρείται αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος και ιδιαίτερα στο δέρμα (40 – 42 οC), και λιγότερο στο εσωτερικό του οργανισμού. Η αύξηση της εσωτερικής θερμοκρασίας του σώματος εξαρτάται από την θερμοκρασία και την υγρασία μέσα στο θερμικό θάλαμο, από την σωματική διάπλαση του ατόμου και από την διάρκεια της παραμονής στη σάουνα.
Η διαστολή των περιφερικών αγγείων και η διέγερση της δραστηριότητας των εφιδρωτικών αδένων εμποδίζουν την υπερθέρμανση του οργανισμού. Ο αυξημένος ιδρώτας, που διαρκεί και μετά την απομάκρυνση από τον θερμικό θάλαμο, βοηθά στην γρήγορη ελάττωση της θερμοκρασίας. Η εισπνοή του δροσερού αέρα, το κρύο ντους και η κατάδυση στη δεξαμενή με κρύο νερό, επαναφέρει την θερμοκρασία του σώματος στην αρχική κατάσταση. Η παραμονή στη σάουνα για 10 έως 20 λεπτά, αυξάνει την συχνότητα των καρδιακών παλμών κατά 50% περίπου, σε σχέση με την αρχική κατάσταση. Η αύξηση του χρόνου παραμονής, συντελεί στην αύξηση των παλμών. Μετά την ψυχρολουσία που ακολουθεί, η συχνότητα των παλμών επανέρχεται στην αρχική κατάσταση. Για την συστολική πίεση δεν παρατηρείται κάποια νομοτέλεια. Άλλοι επιστήμονες την βρίσκουν αυξημένη ενώ άλλοι παρατηρούν ελάττωσή της. Η διαστολική πίεση, κατά την γνώμη όλων των ερευνητών, ελαττώνεται. Η επίδραση της σάουνας με καθορισμένη δόση, εκγυμνάζει το καρδιακό σύστημα, βελτιώνοντας την αιμοδυναμική και συντελώντας στη σταθεροποίηση της αρτηριακής πίεσης. Όμως, η υπερβολική υγρασία, η παραμονή στη σάουνα πάνω από 12 λεπτά και η υπερβολική ψυχρολουσία, αυξάνουν την συχνότητα των παλμών και κατ’ επέκταση και την αρτηριακή πίεση.
Προκειμένου λοιπόν να αποφεύγεται η έντονη καταπόνηση του καρδιαγγειακού συστήματος, πρέπει να ακολουθούνται οι κανόνες της θεραπείας. Ο ασθενής πριν εισέλθει στο θερμοθάλαμο (σάουνα ), πρέπει να πλυθεί με σαπούνι κάτω από το ντους και να στεγνώσει καλά το σώμα του. Αυτή η διαδικασία είναι απαραίτητη, για την δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών εφίδρωσης και θερμορύθμισης. Η θεραπεία συντελείται με κυκλική παραμονή στο θερμοθάλαμο διάρκειας από 5 έως 12 λεπτά. Στη συνέχεια σύντομη ψύχρανση όλου του σώματος διάρκειας 3 έως 10 λεπτών και τέλος, ανάπαυση για 15 έως 20 λεπτά. Πραγματοποιούνται 1 έως 3 τέτοιοι κύκλοι. Η διάρκεια της θεραπείας είναι απολύτως εξατομικευμένη και εξαρτάται από την ηλικία, την γενική κατάσταση της υγείας, την σκληραγωγία, όπως επίσης και από την μέθοδο της ψυχρολουσίας (ντους ή δεξαμενή με κρύο νερό ή δροσερός θάλαμος). Η παραμονή στη σάουνα ξεκινά από το κατώτερο επίπεδο, με βαθμιαία άνοδο στο επάνω μέρος. Τα τελευταία 2 έως 3 λεπτά παραμονής στο θερμοθάλαμο ο ασθενής πρέπει να κάθεται με κατεβασμένα τα πόδια και μόνο μετά από αυτό μπορεί να εγκαταλείπει τη σάουνα.
Μερικοί άνθρωποι αντιμετωπίζουν δυσκολίες, λόγω ανεπαρκούς ικανότητας του δέρματος για εφίδρωση. Σ ’ αυτή την περίπτωση μπορεί να εμφανιστεί υπερθέρμανση του σώματος. Για τέτοια άτομα και για υπερήλικες, συνιστώνται προκαταρτικά θερμά ποδόλουτρα, που βοηθούν στην έκκριση ιδρώτα, και να μειώσει έτσι τον έντονο θερμικό ερεθισμό της σάουνας. Στο χρονικό διάστημα παραμονής στη σάουνα, είναι απαραίτητη η μυϊκή χαλάρωση, η ψυχική ηρεμία, ενώ δεν επιτρέπεται η συζήτηση μεταξύ των ατόμων. Η θεραπεία τελειώνει με ανάπαυση μέσα στο προθάλαμο για χρονικό διάστημα 30 έως 40 λεπτών. Τα ατμόλουτρα έχουν ευνοϊκή επίδραση στις ηπατίτιδες, στην παχυσαρκία, στην αρτηριακή υπέρταση και στις παθήσεις του μυοσκελετικού συστήματος και του συνδετικού ιστού (αρθρίτιδα, οστεοαρθρίτιδα, σπονδυλοαρθρίτιδες). Ενώ δημιουργούν προβλήματα στη καρδιακή και στη πνευμονική ανεπάρκεια, σε βαριές μορφές παθήσεων του καρδιαγγειακού συστήματος καθώς και σε κακοήθεις νεοπλασίες.
Ποσιθεραπεία
• Το φυσικό μεταλλικό νερό διακρίνεται από το συνηθισμένο πόσιμο νερό από τη φύση του, που χαρακτηρίζεται από την περιεκτικότητά του σε ιχνοστοιχεία και ανόργανα άλατα και από την αρχική καθαρότητά του που οφείλεται στην υπόγεια καταγωγή του.
• Ποσιθεραπεία είναι χρήση με πόση ιαματικού νερού για θεραπευτικούς σκοπούς. Με αυτήν εισάγονται στον οργανισμό όλα τα διαλυμένα στο νερό μεταλλικά στοιχεία, δηλαδή άλατα κολλοειδή και ιόντα και μεταφέρονται σε όλα τα όργανα και τους ιστούς όπου ασκούν φαρμακοδυναμική και βιολογική δράση.
• Εκεί που επιδρά αρχικά το μεταλλικό νερό κατά την εσωτερική χρήση είναι ο βλεννογόνος του πεπτικού συστήματος και οι πολυάριθμοι νευρικοί υποδοχείς μηχανικού, χημικού και θερμικού τύπου που βρίσκονται σε αυτόν καθώς και στους υποδοχείς των τοπικών ενδοκρινικών κυττάρων που βρίσκονται διασκορπισμένα στο πεπτικό σύστημα και παράγουν ειδικές ορμόνες.
Με την πόση των ιαματικών νερών παρουσιάζονται οι παρακάτω δράσεις:
Α) Ρύθμιση της πεπτικής λειτουργίας.
Οι ανθρακικές ρίζες που περιέχονται σε πολλά ιαματικά νερά προκαλούν διέγερση της λειτουργίας του στομάχου και αύξηση της εκκριτικής λειτουργίας. Η διέλευση του μεταλλικού νερού παρουσιάζει και μηχανική δράση. Η διέλευση του απομακρύνει βλέννα και ερεθιστικά στοιχεία και υποβοηθά την απομάκρυνσή τους στο έντερο και στην τελική αποβολή τους. Η ποσιθεραπεία έχει αποδειχθεί ότι χρησιμεύει στη ρύθμιση της λειτουργίας της χοληδόχου κύστεως. Τα τελευταία χρόνια έχει αποδειχθεί ότι σημαντικό ρόλο παίζει το ορμονικό σύστημα του πεπτικού συστήματος. Η εσωτερική λήψη των ιαματικών νερών προκαλεί αύξηση της έκκρισης κυριολεκτικά όλων των ορμονών του πεπτικού συστήματος.
Β) Αύξηση της διούρησης
Στην ποσιθεραπεία χρησιμοποιούνται συνήθως ολιγομεταλλικά, υποτονικά νερά με άμεσο αποτέλεσμα την αυξημένη και γρήγορη διούρηση.
Γ) Γενική βιοχημική δράση
Η Γενική βιοχημική δράση παρουσιάζει ενδιαφέρον. Αυτή μπορεί να οφείλεται είτε στην συμπλήρωση των ελλείψεων του οργανισμού σε μεταλλικά άλατα είτε στο ότι υποβοηθάει την απέκκριση ενός μεταλλικού άλατος που βρίσκεται σε περίσσεια στον οργανισμό. Έτσι η αύξηση σε περιεκτικότητα ενός ιχνοστοιχείου θα προκαλέσει αλλαγές στην περιεκτικότητα άλλων ιχνοστοιχείων.
Εισπνευσιοθεραπεία
• Εισπνευσιοθεραπεία καλείται η θεραπευτική πράξη που βασίζεται στην επαφή ατμών και σταγονιδίων που προέρχονται από το μεταλλικό νερό με το βλεννογόνο του αναπνευστικού συστήματος.
• Για την εφαρμογή της χρησιμοποιούνται ειδικές συσκευές που μετατρέπουν το ιαματικό νερό σε σταγονίδια και το εκτοξεύουν με δύναμη στις αεροφόρους οδούς. Τα σταγονίδια ανάλογα με το μέγεθός τους καταλήγουν σε κάποια περιοχή του αναπνευστικού συστήματος. Διακρίνονται ανάλογα με το μέγεθός τους σε μεγάλα (>5μ) που έχουν ευθεία πορεία και με ενσφήνωση καταλήγουν στον φάρυγγα, τα μεσαίου μεγέθους (1-5μ) που από τη βαρύτητα καθιζάνουν στους βρόγχους και τα μικρά (<1μ) που με διάχυση φθάνουν ως τις κυψελίδες των πνευμόνων.
• Γενικά, η δράση των ιαματικών νερών στο αναπνευστικό οφείλεται στον μηχανικό καθαρισμό των βλεννογόνων από τις εκκρίσεις, στη θερμική δράση που προκαλεί υπεραιμία και στην ειδική δράση των συστατικών τους.
Ενδείξεις εισπνοοθεραπείας
• Οι κύριες παθήσεις του ανωτέρου αναπνευστικού συστήματος για τις οποίες ενδείκνυται η εισπνοοθεραπεία είναι η απλή χρόνια ρινίτιδα, η υπερτροφική ρινίτιδα, αδενοειδίτιδες, χρόνιες φαρυγγίτιδες, ατροφικές ρινίτιδες και φαρυγγίτιδες, καταρροϊκές χρόνιες λαρυγγίτιδες από επέκταση ρινοφαρυγγικών φλεγμονών ή από εισπνοές ερεθιστικών ουσιών, επαγγελματικές λαρυγγίτιδες κ.α.
• Οι κύριες παθήσεις του κατώτερου αναπνευστικού που ωφελούνται από την εισπνοοθεραπεία είναι το βρογχικό άσθμα και η χρόνια βρογχίτιδα.
Τα πιο συχνά χρησιμοποιούμενα ιαματικά νερά είναι:
1. Θειούχα: Διακρίνονται ανάλογα με τη σύστασή τους σε θειονατριούχα, θειοασβεστούχα και μικτά (χλωριοθειούχα αρσενικούχα). Η δράση τους οφείλεται στην παρουσία υδροθείου (H2S) το οποίο περειέχεται είτε ως αέριο ή υπό τη μορφή του Na2S (θειούχου νατρίου). Χρησιμοποιούνται σε χρόνιες φλεγμονές του αναπνευστικού συστήματος.
2. Θειικά: Διακρίνονται ανάλογα με τη σύστασή τους σε θειικά ασβεστούχα, αλατοθειικά, διττανθρακοθειικά. Η δράση τους οφείλεται περισσότερο στην παρουσία SO4– , HCO3- και ιόντων Na+ , Mg++, Ca++. Μειώνουν την υπεραντιδραστικότητα των βρόγχων, ρευστοποιούν τα πτύελα, αυξάνουν την κίνηση των κροσσών και ευνοούν την αναγέννηση του βρογχικού επιθηλίου. Επίσης ελαττώνουν τον βρογχικό τόνο λόγω των ιόντων Mg++και Ca++.
3. Ανθρακικά: Περιέχουν στη σύστασή τους CO2 το οποίο είναι αιτία παραγωγής H+ σύμφωνα με τον τύπο:
CO2 +H2Ο <=> H2CO3 <=> H+ + HCO3
Η παραγωγή H+ δρα στους κεντρικούς χημειοϋποδοχείς της αναπνοής και αυξάνεται το εύρος της. Επίσης προκαλείται βρογχοδιαστολή και ευεξία στους ασθενείς.
4. Αλατοβρωμοϊωδιούχα: Περιέχουν στη σύστασή τους ουσίες όπως βρωμοϊωδιούχο νάτριο, θειικό νατριοϊώδιο ή μεταλλικό ιώδιο. Βοηθούν στη ρύθμιση του θυρεοειδούς και στην γενική αύξηση του μεταβολισμού των κυττάρων, στη ρύθμιση του τόνου του φυτικού νευρικού συστήματος και στην ελάττωση του βρογχικού σπασμού και προκαλούν τοπική αντισηψία. Με βάση τα παραπάνω χρησιμοποιούνται σε χρόνιες φλεγμονές του αναπνευστικού συστήματος.
5. Ραδιενεργά: Περιέχουν στη σύστασή τους μικροποσότητες ραδίου και η θεραπευτική τους ιδιότητα αποδίδεται στην ακτινοβολία του ραδονίου (0,25 mμc/l ραδονίου). Προκαλούν βρογχοδιαστολή διεγείροντας τους β΄ αδρενεργικούς υποδοχείς και ελαττώνουν τους υποδοχείς. Με βάση τα παραπάνω χρησιμοποιούνται σε χρόνιες φλεγμονές του αναπνευστικού συστήματος.
Λουτρική αντίδραση
• Λουτρική αντίδραση καλείται η κατάσταση κατά την οποία εμφανίζονται παθολογικές αντιδράσεις από τον οργανισμό. Παρατηρούνται κυρίως κατά τη λουτροθεραπεία σε χλωριονατριούχα, θειούχα και ραδιενεργά νερά. Ο χρόνος εμφάνισης κυμαίνεται από την 6η-7η μέρα του λουτρού έως την 30η.
• Η εκδήλωση της λουτρικής αντίδρασης γίνεται με τοπικά και γενικά συμπτώματα. Τα συμπτώματα αυτά είναι γενικά παροδικά και συνήθως παρέρχονται μετά από δυο – τρεις ημέρες. Σπανιότερα είναι ισχυρά και παρατεταμένα και μπορεί να εξαναγκάσουν τον ασθενή να διακόψει τη θεραπεία.
Θερμική κρίση
Αποτελεί ένα σύνολο γενικών και τοπικών συμπτωμάτων που συνήθως παρουσιάζεται την πρώτη εβδομάδα και οφείλεται στην εφαρμογή θερμών λουτρών. Η συχνότητα της εμφάνισης της θερμικής κρίσης και η βαρύτητά της εξαρτάται από την υποκείμενη πάθηση του ασθενούς, τις φυσικοχημικές ιδιότητες και τη θερμοκρασία των νερών. Παρατηρείται συχνότερα σε όξινα ή θειούχα νερά στις πολύ υψηλές θερμοκρασίες.
Κανόνες λουτροθεραπείας
Η εφαρμογή της ιαματικής λουτροθεραπείας δεν είναι τόσο απλή υπόθεση όσο μπορεί να φαίνεται αρχικά. Τα ιαματικά νερά, παρά τις θεραπευτικές ιδιότητές τους, μπορεί να προκαλέσουν σοβαρότερα προβλήματα σε ανθρώπους που πάσχουν από συγκεκριμένες ασθένειες. Για τον λόγο αυτό έχουν θεσπιστεί κάποιοι γενικοί κανόνες στους οποίους πρέπει οπωσδήποτε να ανατρέξουν όσοι ενδιαφέρονται να επισκεφθούν μια λουτρόπολη. Πριν από την έναρξη της θεραπείας, ο θεράπων ιατρός θα πρέπει να μελετήσει ενδελεχώς αν ο ασθενής πάσχει από άλλες παθήσεις που αποκλείουν ή περιορίζουν την ιαματική λουτροθεραπεία για ότι αφορά τη διάρκειά της, τη θερμοκρασία του νερού και τους τρόπους εφαρμογής. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων ο ασθενής θα πρέπει να συνεχίζει τη φαρμακευτική αγωγή κατά τη διάρκεια της λουτροθεραπείας. Οι λεπτομέρειες θα καθοριστούν από τον γιατρό του.
Όταν ο ασθενής φτάσει στη μέση της λουτροθεραπείας, που συνήθως διαρκεί τρεις εβδομάδες, θα πρέπει να γίνει επανεξέταση. Ο γιατρός των λουτρών θα κάνει τις παρατηρήσεις του και θα συντάξει μια επιστολή την οποία θα πρέπει να διαβάσει και να αξιολογήσει ο θεράπων ιατρός του ασθενούς. Οι διάφορες θεραπείες στα ιαματικά λουτρά γίνονται συνήθως το πρωί και διαρκούν λίγα λεπτά μέχρι και μία ώρα ανάλογα με το είδος τους. Ο ασθενής αντιλαμβάνεται το ευεργετικό αποτέλεσμα λίγες εβδομάδες από τη λήξη της ιαματικής λουτροθεραπείας. Κάποιες φορές, ωστόσο, αυτό συμβαίνει και κατά τη διάρκειά της. Μερικοί γιατροί συνιστούν να γίνεται η λουτροθεραπεία τμηματικά, στην αρχή και στο τέλος της λουτρικής περιόδου. Σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να χρειαστεί συμπληρωματική φυσικοθεραπεία ή εργαστηριακή διερεύνηση του ασθενούς. Το ενδεχόμενο της λουτρικής αντίδρασης είναι κάτι που θα πρέπει να έχει πάντα υπόψη ο ασθενής. Το φαινόμενο αυτό ενδέχεται να παρουσιαστεί τις πρώτες 5 ως 10 μέρες της ιαματικής λουτροθεραπείας και συνίσταται σε μια ολιγοήμερη και παροδική κλινική επιδείνωση της γενικής κατάστασης του αρρώστου. Τα συμπτώματα που ενδεχομένως θα παρουσιαστούν είναι ο πυρετός, η ανορεξία, ο πονοκέφαλος και η αϋπνία. Η λουτρική αντίδραση μπορεί να είναι και τοπική με επιδείνωση των τοπικών συμπτωμάτων και δεν έχει σχέση με την τελική έκβαση της θεραπείας. Ειδικά για ότι αφορά τις περιπτώσεις ουρικής αρθρίτιδας μπορεί να προκληθεί μια νέα κρίση παρά τη λήψη κολχικίνης. Για τα φαινόμενα αυτά πρέπει να ενημερώνεται ο ασθενής που πρόκειται να υποβληθεί σε ιαματική λουτροθεραπεία.
Αντενδείξεις λουτροθεραπείας
Οι σπουδαιότερες αντενδείξεις της λουτροθεραπείας είναι:
• Αιμορραγικές καταστάσεις γιατί υπάρχει κίνδυνος αναζωπύρωσης της αιμορραγίας.
• Παθήσεις του αναπνευστικού συστήματος όπως φυματίωση, καρκίνος, βρογχεκτασίες.
• Παθήσεις του κυκλοφορικού συστήματος με στάση είτε στη μικρή είτε στη μεγάλη κυκλοφορία.
• Οι καρδιακές αρρυθμίες όταν δεν υποχωρούν με την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή.
• Η αρτηριακή υπέρταση εφόσον δεν ρυθμίζεται ικανοποιητικά με τη φαρμακευτική αγωγή. Αλλά και μετά τη ρύθμισή της απαιτείται τακτική μέτρηση κατά τη διάρκεια της λουτροθεραπείας.
• Όλες οι εμπύρετες οξείες καταστάσεις.
• Οξέα φλεγμονώδη νοσήματα.
• Νεοπλασματικά νοσήματα.
• Η νεφρική ανεπάρκεια.
• Πρόσφατα εγκεφαλικά επεισόδια.
• Η κίρρωση του ήπατος και ιδιαίτερα όταν παρουσιάζονται επιπλοκές όπως ο ασκίτης και ο ίκτερος.
Η ποσιθεραπεία αντενδείκνυται στις παρακάτω περιπτώσεις: Σε λιθιάσεις των νεφρών ή της κύστης με συχνές κρίσεις ή αιματουρία ή με ογκώδεις λίθους, σε νεφρίτιδες, πυελίτιδες ή κυστίτιδες σε οξεία φάση. Επίσης, όταν ο ασθενής πάσχει από χολολιθιάσεις με συχνούς κολικούς ή μεγάλους λίθους, χολοκυστίτιδα στην οξεία φάση και πρόσφατο έλκος του στομάχου ή του δωδεκαδακτύλου.
Η εισπνοθεραπεία, τέλος, πρέπει να αποφεύγεται σε περιπτώσεις παθήσεων του αναπνευστικού συστήματος σε οξεία φάση.
Συμπεράσματα
Παρά την εφαρμογή νέων – ισχυρών φαρμακευτικών ουσιών και τις προόδους της χειρουργικής, η ιαματική λουτροθεραπεία διατηρεί την αξία της.
Έτσι ανάλογα με την πάθηση και την φάση της εξέλιξής της, θα επιλεγεί από εξειδικευμένο ιατρικό προσωπικό το ιαματικό νερό και οι τρόποι εφαρμογής της ιαματικής λουτροθεραπείας: εισπνευσοθεραπεία, ποσιθεραπεία , εξωτερικές τεχνικές (λουτρά, υδροκινησιοθεραπεία σε πισίνες, ατμόλουτρα, λασπόλουτρα, κλπ.).
Η ιαματική λουτροθεραπεία εφαρμόζεται σ’ ένα μεγάλο αριθμό ασθενειών των περισσοτέρων συστημάτων (αναπνευστικό, κυκλοφορικό, πεπτικό, νευρικό, νεφρούς , δέρμα και κυρίως μυοσκελετικό).
Βεβαίως η ιαματική λουτροθεραπεία δεν θεραπεύει τις αλλοιώσεις του χόνδρου, αλλά συμβάλει στην ύφεση του πόνου και της δυσκαμψίας (υψηλές θερμοκρασίες ), στην τόνωση των μυών (καταιονισμοί, μαλάξεις, ασκήσεις) και στην βελτίωση της κινητικότητας των αρθρώσεων (κινησιοθεραπεία).
Η χρησιμοποίηση του ιαματικού νερού σε συνδυασμό με τον βασικότερο παράγοντα της θεραπευτικής, δηλαδή τον προσωπικό διάλογο μεταξύ γιατρού και αρρώστου (με την ευρεία έννοια του όρου), που πρέπει να εφαρμόζεται σε κατάλληλες συνθήκες περιβάλλοντος και ψυχολογίας, είναι περισσότερο αναγκαίος στη περίπτωση της ιαματικής λουτροθεραπείας
Στην ιαματική λουτροθεραπεία υποβάλλονται κυρίως άτομα με χρόνιες παθήσεις όπου ο ψυχισμός του αρρώστου έχει τροποποιηθεί. Η σύγχρονη ζωή χαρακτηρίζεται από ποικιλία αντιδράσεων του ανθρώπου. Ο ασθενής και κυρίως ο ρευματοπαθής ασθενής υποφέρει περισσότερο. Στη διάρκεια της ιαματικής λουτροθεραπείας ο άρρωστος πρέπει να βρίσκεται σε ανάπαυση, μακριά από την εργασία του, χωρίς έγνοιες. Υποβάλλεται στη θεραπεία του με ευχαρίστηση και προσήλωση.
Ανάλογη πρέπει να είναι και η ανταπόκριση που θα βρίσκει ο λουόμενος από το γιατρό, τις υπηρεσίες του υδροθεραπευτηρίου και τις λουτροπόλεις . Ανέσεις, διευκολύνσεις, ψυχαγωγία, πολιτιστικές εκδηλώσεις συμπληρώνουν μια ευχάριστη ανάπαυλα στη ζωή του αρρώστου. Απαιτείται για το σκοπό αυτό πληρέστερη αξιοποίηση των λουτροπηγών και καλύτερη οργάνωση των λουτροπόλεων, έργο που θα πρέπει να επιτελέσουν η Τοπική Αυτοδιοίκηση και η Πολιτεία.
